لوله ها را می توان به انواع مختلف از نظر جنس ، کاربرد و نحوه اتصالات دسته بندی نمود . لوله هایی که در سیستم آبرسانی و فاضلاب مورد استفاده قرار می گیرد به شرح ذیل می باشد:

لوله های گالوانیزه خود به دو دسته تقسیم می شوند : لوله های فولادی گالوانیزه و لوله های آهنی گالوانیزه این دو نوع در بازار به لوله های آهنی سفید معروفند و عموماً بین این دو فرقی گذاشته نمی شود ،در صورتیکه لوله های فولادی گالوانیزه در مقایسه با نوع آهنی آن سبک تر و براق تر هستند.

جنس این لوله ها از چدن ریخته گری است و بر حسب نوع کاربرد آنها انواع و مقدار آلیاژ ، شکل و طول لوله ،‌نوع اتصالات آنها با هم متفاوت هستندو اغلب در سیستم لوله کشی فاضلاب استفاده می شوند.

در تاسیسات لوله کی ساختمان خوردگی و رسوب در لوله های فلزی خسارات و مشکلاتی را بوجود می آورد . برای حل این مشکل تا کنون تلاشهای زیادی صورت گرفته است .استفاده ازآلیاژهای مختلف با پوشش گوناگون از راه حل هایی است که تا کنون برای افزایش مقاومت فلز در برابر خوردگی به کار رفته است بی آنکه هیچ یک پاسخی قطعی به مشکل بدهند.
یکی دیگر از راه هایی که برای پرهیز از مشکلات لوله های فلزی پیشنهاد شده است استفاده از لوله های پلیمری است اما به کارگیری این لوله ها در عمل نشان داده که اگر چه جایگزینی فلز با پلاستیک مسله خوردگی و پوسیدگی لوله را حل می کند اما مشکلات دیگری را باعث می شود که پیش از آن وجود نداشت از جمله نفوذ اکسیژن ، محدودیت در تحمل فشار یا دمای بالا ، ضریب انبساط زیاد و …
در این شرایط گروهی از دانشمندان به تلفیق فلز و پلیمر توجه کردند . به عنوان مثال سوپر پایپ نقطه اوج همین تکنولوژی است . تلفیقی هوشمندانه که حاصل آن لوله ای است پنج لایه شامل یک لوله آلومینیومی ، دو لایه پلیمر و دو لایه چسب مخصوص – که مقاومت در برابر خوردگی ، زنگ زدگی ، رسوب و پوسیدگی را از لوله های پلیمری و توان تحمل حرارت مداوم ، فشار بالا و نفوذ ناپذیری را از لوله های فلزی به ارث برده است . سوپر پایپ آخرین دستاورد تکنولوژی است هک برای تمام تاسیسات ساختمان قابل استفاده است و حتی در بدترین شرایط صد سال عمر می کند.

لوله‌های گالوانیزه

لوله‌های گالوانیزه خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: لوله‌های فولادی گالوانیزه و لوله‌های آهنی گالوانیزه این دو نوع در بازار به لوله‌های آهنی سفید معروفند و عموماً بین این دو فرقی گذاشته نمی‌شود، در صورتیکه لوله‌های فولادی گالوانیزه در مقایسه با نوع آهنی آن سبک تر و براق تر هستند .

لوله‌های فولادی گالوانیزه

این نوع لوله‌ها گاهی برای تخلیه فاضلاب لوازم بهداشتی کوچک به کار برده می‌شود ولی مورد استفاده اصلی آنها برای تهویه است. جنس این لوله‌ها از فولاد نرمی است که در ساختن آن ورقه فولاد را با فشار داخل قالب عبور داده درز آن را جوش می‌دهند و سپس آنها را جهت افزایش مقاومت در برابر اسیدها و زنگ زدگیها در یک وان آبکاری روی اندود (گالوانیزه) می‌کنند. این نوع لوله‌ها نسبت به نوع آهنی در برابر اسیدها مقاومت کمتری دارند و کلیه اسیدهایی که برای چدن مضر می‌باشند فولاد گالوانیزه را هم خراب می‌کنند.

لوله‌های آهنی گالوانیزه

جنس این لوله‌ها از آهن سفید نورد شده است که درز آن توسط دستگاه‌های درز جوش بهم جوش داده می‌شود و سپس لوله را در فلز روی مذاب فرو می‌برند. به همین علت آنها را لوله‌های با درز نیز می‌گویند. این نوع لوله‌ها از رنگ تیره و خاکستریشان شناخته می‌شوند؛ و عموماً به دو صورت سبک و متوسط تولید می‌شوند.
کلیه لوله‌های فولادی و آهنی گالوانیزه در شاخه‌های ۶ متری و دو سر دنده با قططر ۱/۲ اینچ تا ۸ اینچ تولید می‌گردند. قر این لوله‌ها معمولاً‌قطر اسمی است که بزرگتر از قطر داخلی و کوچکتر از قطر خارجی است. همچنین در بازار این لوله‌ها را بر اساس نمره می‌شناسند. لوله‌های گالوانیزه نیز به وسیله دنده پیچی به یکدیگر وصل و توسط مواد مناسب آب بندی می‌شوند.

نکته :

• از اتصال این لوله‌ها به روش جوشکاری باید پرهیز نمود زیرا بر اثر حرارت ناشی از جوشکاری و سوختن روکش گالوانیزه (آلیاژ روی) دود غلیظ و سفیدی تولید می‌شود که محیط کار را آلوده می‌نماید و تنفس آن ایجاد مسمومیت کرده و موجب آسیب دیدن دستگاه تنفسی می‌شود .

لوله‌های چدنی

جنس این لوله‌ها از چدن ریخته گری است و بر حسب نوع کاربرد آنها انواع و مقدار آلیاژ، شکل و طول لوله، نوع اتصالات آنها با هم متفاوت هستندو اغلب در سیستم لوله کشی فاضلاب استفاده می‌شوند.
لوله‌های چدنی که در سیستم لوله کشی فاضلاب به کار می‌رود :
الف) سرتوپی (یک سرتوپی – دو سرتوپی)
ب) دو سر تخت

نکته :
لوله‌های چدنی با سرتوپی و سرتخت به ترتیب لوله‌های بوشن دار و بدون بوشن نیز نامیده می‌شوند.

مزایای لوله‌های چدنی

1. در برابر فشار وارده به جداره‌های خارجی دارای مقاومت و استحکام خوبی هستند.
2. فرسودگی این لوله‌ها کمتر از لوله‌های فلزی است.
3. می‌توان براحتی از دستگاه تراکم هوا جهت باز کردن و رفع گرفتگی لوله استفاده نمود.
4. قیمت لوله‌های چدنی نسبت به لوله‌های آهنی ارزانتر است.

معایب لوله‌های چدنی

1. نصب لوله‌های چدنی نسبت به لوله‌های آهنی کنتدتر انجام می‌شود .
2. لوله‌های چدنی به علت تاثیر مواد شیمیایی موجود در فاضلاب زنگ می‌زنند و جلوگیری از زنگ زدگی آنها میسر نمی‌باشد .
3. داشتن وزن زیاد قطعات و کثر اتصالات و در نتیجه زیاد پیوند از معایب دیگر لوله‌های چدنی می‌باشد.

طریقه اتصال لوله‌های چدنی

اتصال لوله‌های چدنی توپی دار با استفاده از کنف و سرب انجام می‌گیرد و اتصال لوله‌های چدنی دو سر تخت به کمک واشر لاستیکی و بست مخصوص انجام می‌شود.

روش اتصال لوله‌های چدنی توپ دار

۱- ابتدا بایستی بدنه لوله واتصالات از نظر سالم بودن تست شود و نحوه آزمایش از طریق زدن ضربات آرام چکش امکان‌پذیر است. چنانچه لوله شکسته باشد یا حتی دارای ترک مویی حزیی باشد صدای ضربات به صورت بم که اصطلاحاً صدای «مرده چدن» نام دارد شنیده می‌شود .

نکته :
صدای برخاسته از برخورد ضبات چکش به لوله سالم طنین دار می‌باشد و همژنین قسمت مادگی بایستی در جهت جریان قرار گیرد.

۲- پس از اینکه لوله‌ها در یک امتداد به صورت هم محور در داخل یکدیگر قرار داده شدند کنف مخصوص بایستی با استفاده از قلم و چکش در طوقه مطابق شکل متراکم شود. لازم است ذکر شود کنف مورد استفاده به دو روش دو رشته‌ای و سه رشته‌ای بافته می‌شود و کنف بافته شده بایستی متناسب با قطر لوله‌های اتصالی بوده و فضای بین نر و مادگی را تا عمق ۵/۲ سانتی‌متری لبه مادگی پر نماید. ۳- سرب مذاب که قبلاً توسط چراغ کوره‌ای یا کوزه ذوب تهیه شده با ملاقه مطابق شکل داخل طوقه ریخته می‌شود. چنانچه محل پیوند به صورت کاملاً عمودی و سرتوپی رو به بالا باشد نیازی به کمربند سرب ریزی نیست اما اگر محل پیوند افقی یا مایل یا سرتوپی رو به پایین باشد استفاده از کمربند سرب ریزی ضروری است و باید با استفاده از کمربندهای نخ سوز یا لاستیکی یا فلزی یا گل رس با ایجاد مسیر سرب ریزی عمل سرب ریزی را انجام داد. ۴- بعد از تمام مراحل فوق وقتی سرب سرد شد آن را باید با استفاده از قلم سرب کوبی و چکش به طور آهسته کوبید تا مواد لازم حتی الامکان به داخل اتصال برود. روش اتصال لوله‌های چدنی سر تخت :

1. ابتدا باید واشر لاستیکی را از طوقه فولادی خارج کرده و سالم بودن آن را بررسی نمود .
2. واشر لاستیکی را در انتهای قطعه اول لوله مورد اتصال قرار داده به طوریکه رگه برجسته میانی واشر به لبه انتهایی لوله مماس باشد .
3. قسمت آزاد واشر لاستیکی را به پایین برگردانده تا رگه برجسته میانی روی لبه انتهایی لوله قرار گیرد .
4. قطعه دوم مورد اتصال را وارد واشر لاستیکی نموده به طوریکه لبه آن روی رگه برجسته میانی قرار گیرد. سپس باید قسمت برگردانیده شده واشر را به حالت اول خود درآورد.
5. بست نگهدارنده فولادی را باز رده جهت سهولت بسته شدن سطح داخلی آن را کمی چرب نموده و طوقه را در محل خود و بر روی واشر لاستیکی قرار داده و پیچها را در محل خود باید بتدریج سفت نمود.

لوله‌های پلاستیکی

لوله‌های پلاستیکی که در تاسیسات آب و فاضلاب بکار برده می‌شوند عبارتند از:

1. لوله‌های پلاستیکی پی وی سی (PVC – مخفف پلی و نیل کلراید)
2. لوله‌های پلاستیکی (PE مخفف پلی اتیلن)
3. لوله‌های پلاستیک ABS (مخفف اکریلونیتریل، بوتادین و استیرن)
4. لوله‌های پلاستیک PP (مخفف پلی پروپلین)
5. لوله‌های پلاستیکی CPVC (مخفف کلرینیتد پلی و نیل کلراید)
6. لوله‌های پلاستیکی PB (مخفف پلی بوتیلن)

مزایای لوله‌های PVC

1. اتصال لوله و قطعات آن بسیار آسانتر و سریعتر از سایر لوله‌ها انجام می‌شود.
2. در نصب روکار احتیاجی به رنگ آمیزی ندارند.
3. دارای وزن سبک هستند و به راحتی در بین سقف کاذب و مکانهایی که دسترسی بدان مشکل است نصب می‌شود.
4. در مقایسه با لوله‌های دیگر قطر خارجی کمتری داشته و به راحتی در داخل دیوار جاسازی و اجرا می‌شود.
5. در برابر مواد شیمیایی از مقاومت بالایی برخوردار هستند.

مزایا و معایب لوله های pvc pvc مزایای لوله های
۱- اتصال لوله و قطعاتآن بسیار آسانتر و سریعتر از سایر لوله ها انجام می شود . ۲- در نصب روکار احتیاجیبه رنگ آمیزی ندارند . ۳- دارای وزن سبک هستندو به راحتی در بین سقف کاذب و مکانهایی که دسترسی بدان مشکل است نصب می شود. ۴- در مقایسه با لولههای دیگر قطر خارجی کمتری داشته و به راحتی در داخل دیوار جاسازی و اجرا می شود. ۵- در برابر موادشیمیایی از مقاومت بالایی برخوردار هستند .

معایب لوله های pvc

۱- لوله های پی وی سیخشک در برابر سرما بسیار حساس و شکننده می باشند . ۲- لوله های پی وی سی دربرابر حرارت زیاد فرم و استحکام خود را از دست می دهند . ۳- به علت قدرت مقاومتکم جداره این نوع لوله ها بایستی از فنر لوله بازکنی برای گرفتگی مجرای لوله هااستفاده نمود . ۴- در برار نیروهایخارجی دارای مقاومت کمتری هستند .

نکته : لوله های فاضلاب pvc از نوع خشک دردو نوع فشار ضعیف به رنگ خاکستری و متمایل به آبی و فشار قوی به رنگ خاکستری روشنتولید می شوند . کاربرد لوله های pvc فشار ضعیف درلوله کشی تهویه آب باران و اتصال برای آب باران بالکنها و لوله های اتصالی توالتهااست اما کاربرد لوله های pvc فشار قوی درسیستمهای فاضلاب ساختمان به عنوان لوله های عمودی و جمع آوری کننده و لوله تخلیهاصلی فاضلاب است ^[۱]

معایب لوله‌های PVC

1. لوله‌های پی وی سی خشک در برابر سرما بسیار حساس و شکننده می‌باشند.
2. لوله‌های پی وی سی در برابر حرارت زیاد فرم و استحکام خود را از دست می‌دهند.
3. به علت قدرت مقاومت کم جداره این نوع لوله‌ها بایستی از فنر لوله بازکنی برای گرفتگی مجرای لوله‌ها استفاده نمود.
4. در برابر نیروهای خارجی دارای مقاومت کمتری هستند.

لوله های پلی اتیلن: ساخته شده از پلاستیک

مزایای لوله های پلی اتیلن مقاومت در برابر خوردگی گالوانیکی مقاومت در برابر پوسیدگی، سایش و ضربه خاصیت انعطافپذیری مناسب خاصیت جمعشوندگی سبکی وزن مقاومت عالی در برابر زمین لرزه و رانش زمین قابلیت اتصال بسیار محکم، بدون نشتی و در عین حال انعطافپذیر مقاومت بالا در برابر اشعه فرا بنفش خورشید دارا بودن خصوصیات هیدرولیکی بسیار مناسب هزینه پایین تعمیر و نگهداری

۱- مقاومت لوله پلی اتیلن در برابر خوردگی گالوانیکی

این خصوصیت در واقع مهمترین عامل استفاده از این لوله‌ها در دریا می‌باشد چرا که ترکیب هوا و آب، خصوصا آب دریا، برای لوله‌های فلزی متعارف بسیار خورنده است. شایان ذکر است خوردگی گالوانیکی لوله‌های پلی‌اتیلن تقریبا صفر است. ۲- مقاومت در برابر پوسیدگی، سایش و ضربه این خاصیت به همراه خصوصیت قبلی عامل افزایش قابل توجه عمر مفید این لوله‌ها نسبت به لوله‌های و دیگر می‌باشد. به عنوان نمونه میتوان به طرحی اشاره کرد که در سال ۱۹۹۶ در کشور عمان و برای گروه Shell اجرا شده است. با اجرای این پروژه ۱۹ کیلومتر خط لوله کربن-استیل که در اثر خوردندگی شدید از بین رفته بود، با لوله های پلی اتیلن از گرید PE 100 (Water/ Crude) تعویض گردید. در این طرح با توجه به شرایط محیطی عمر کاری لوله های پلی اتیلنی حداقل ۱۵ سال در نظر گرفته شده است. از سال ۱۹۹۶ تاکنون هیچگونه نقیصه و نشتی در این لوله ها گزارش نشده است در حالیکه دوره کارکرد مفید لوله های فولادی در همان شرایط، حداکثر ۲ سال بوده است. ۳- خاصیت انعطافپذیری مناسب این خاصیت باعث سهولت نصب این لوله ها و نیاز به کاربرد اتصالات کمتر می‌گردد .شعاع مجاز خمش لوله پلی اتیلن به طور متوسط ۲۰ برابر قطر خارجی آن می باشد. ۴- خاصیت جمعشوندگی (Collapsibility) بسیار بالا در راستای لوله ۵- سبکی وزن این لوله ها نسبت به لوله های فولادی دارای وزن بسیار کمتری بوده، در نتیجه حمل و نقل و انبار نمودن آنها آسانتر بوده و با هزینه کمتری انجام می‌شود. ۶- مقاومت عالی در برابر زمین لرزه و رانش زمین با توجه به میزان ضریب کشش بالا در مواد پلی اتیلن و استحکام کافی در برابر فشار ضربه‌ای، لوله های پلی اتیلن بهترین مقاومت را در برابر ارتعاشات زمین لرزه و جابجایی لایه های خاک نشان می‌دهند. به عنوان مثال در اطلاعات خسارات وارد بر لوله پلی اتیلنی در اثر زلزله کوبه ژاپن میزان خسارات صفر بوده است. ۷- قابلیت اتصال بسیار محکم، بدون نشتی و در عین حال انعطافپذیر جوش لب به لب یا الکتروفیوژن) این اتصال قوی به وسیله جوشکاری یا اتصال از طریق فلنج و حاصل می‌گردد ( ۸- مقاومت بالا در برابر اشعه فرا بنفش خورشید ۹- دارا بودن خصوصیات هیدرولیکی بسیار مناسب به علت سطح داخلی کاملا صاف و صیقلی، این لوله ها در مقایسه با لوله های دیگر از افت اصطحکاکی بسیار کمتری برخوردار بوده، در نتیجه در بسیاری اوقات برای عبوردادن دبی مشخصی از سیال، در مقایسه با سایر انواع لوله ها خصوصا وقتی طول خط لوله زیاد است. موضوع فوق در مقایسه با لوله های فولادی، ( قطر کمتری خواهند داشت ) بسیار برجسته می‌باشد، چرا که در لوله‌های فولادی جهت پوشش داخلی معمولا از یک لایه سیمانی استفاده می‌شود که این لایه علاوه بر کاهش سطح مقطع موثر لوله باعث افزایش زبری گشته، افت فشار بالاتری ایجاد می‌گردد. تامین لوله‌های فولادی با قطر بالاتر به تنهایی می‌تواند بسیاری از اختلاف هزینه‌ها خرید لوله را پوشش دهد. ۱۰ – هزینه پایین تعمیر و نگهداری به دلیل خصوصیات مناسب لوله های پلی اتیلنی، معمولا این لوله ها در یک بازه زمانی طولانی نیاز به تعمیر ندارند و در صورت نیاز به تعمیر، این کار با هزینه پایین امکانپذیر خواهد بود. این در حالی است که تعمیر لوله- های فولادی با مشکلاتی همراه بوده ( و بالطبع با هزینه بالایی انجام میشود ). از جمله عدم امکان تعمیر پوشش لوله در بستر دریا